Zbliża się lato, słońce i wakacje, czyli czas, gdy odsłaniamy naszą skórę. Opalenizna dla wielu ludzi jest symbolem zdrowia i dostatku, ale musimy mieć świadomość zagrożeń, jakie niesie za sobą ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe. Nie ulega wątpliwości, że promienie słoneczne docierające do skóry mogą wywołać różne efekty uboczne: znane niemal każdemu oparzenie słoneczne, zwiększenie ryzyka pojawienia się raka skóry oraz starzenie się skóry.
Oparzenie słoneczne ma cechy oparzenia I lub II stopnia. Zwykle po kilku godzinach od ekspozycji pojawia się rumień (zaczerwienienie skóry), obrzęk oraz nadmierne ocieplenie, którym towarzyszą uczucie swędzenia, pieczenie i bolesność oraz wrażliwość na dotyk. W przypadkach o łagodnym przebiegu rumień stopniowo ustępuje, skóra ciemnieje, a następnie łuszczy się naskórek. W cięższych przypadkach powstają pęcherze ? mamy wtedy do czynienia z oparzeniem II stopnia. Pęcherze zwykle pękają i tworzą powierzchowne ranki (nadżerki), które przysychają w strupy. Jednak dla dermatologa nawet niewielkie zaczerwienienie skóry powstałe po ekspozycji na słońce jest oparzeniem słonecznym.
Zdarza się, że oparzeniowym zmianom skórnym towarzyszą objawy ogólne, które są wynikiem udaru cieplnego (przegrzanie całego organizmu) lub słonecznego (przegrzanie mózgu na skutek nadmiernego nasłonecznienia głowy). Mogą pojawić się wtedy: złe samopoczucie, gorączka, nudności, wymioty, bóle głowy, zaburzenia świadomości, a w skrajnych przypadkach dochodzi do utraty przytomności.
Co dzieje się w skórze, która uległa poparzeniu słonecznemu?
Większość promieniowania UVB jest odbijana lub pochłaniana przez naskórek, ale duża część promieniowania UVA penetruje głębiej do skóry właściwej, którą przed szkodliwym działaniem chroni kilka mechanizmów. Warstwa rogowa ? powierzchowna część naskórka ? ma zdolność odbijania pewnej części promieni. Opalenizna, czyli tworzenie się w skórze brązowego barwnika ? melaniny, jest głównym czynnikiem obrony przed UV.
Melanina absorbuje i odbija promienie ultrafioletowe. Produkowana jest przez melanocyty znajdujące się w warstwie podstawnej naskórka, magazynowana w tzw. melanosomach, a rozprowadzana po każdej warstwie naskórka. Wszyscy ludzie mają podobną liczbę melanocytów, a różnice między rasami dotyczą upakowania i dystrybucji melanosomów. Dlatego osoby rasy czarnej mają większą odporność na oparzenie słoneczne. Ich skóra starzeje się wolniej, rzadziej też występują nowotwory skóry.
Rumień i odczyn zapalny są spowodowane uszkodzeniem keratynocytów i wytwarzaniem przez nie tzw. mediatorów procesu zapalnego, m.in. prostaglandyn. Naczynia krwionośne ulegają poszerzeniu, a w ich otoczeniu gromadzą się nacieki z komórek zapalnych, m.in. limfocyty. Uszkodzeniu ulegają również inne komórki skóry, np. komórki Langerhansa, odpowiedzialne za odpowiedź immunologiczną skóry. Ekspozycja na UV powoduje uszkodzenie DNA i RNA, co prowadzi do dysfunkcji naskórka, tkanki łącznej skóry oraz naczyń krwionośnych. Dochodzi do powstania mutacji DNA keratynocytów, przez co skóra ma upośledzoną zdolność do rozpoznawania i niszczenia nieprawidłowych komórek.
Oparzenia słoneczne zwykle powstają na skutek nadużycia słońca, ale często są też objawem nadwrażliwości na światło słoneczne. Istnieją substancje w kosmetykach, lekach czy roślinach, które same w sobie nie działają niekorzystnie na skórę, ale pod wpływem promieniowania UV zaczynają powodować zmiany skórne o różnym obrazie klinicznym. Wyróżnia się dwa rodzaje takich substancji: fototoksyczne i fotoalergiczne.
Zmiany skórne powstające w wyniku współdziałania czynników fototoksycznych i UV pojawiają się u wszystkich osób na nie narażonych. Ograniczają się do miejsc odsłoniętych i objawami przypominają oparzenie słoneczne (zaczerwienienie, obrzęk, pęcherze, świąd, pieczenie i ból). Szczególnym rodzajem reakcji fototoksycznej jest zapalenie skóry wywołane uczuleniem na rośliny, takie jak np. seler, pietruszka, chryzantema, piołun, osty. W tym przypadku zmiany skórne występują tylko w miejscach kontaktu z rośliną.
Zmiany fotoalergiczne dotyczą tylko osób uczulonych, więc nie występują natychmiast po pierwszym kontakcie z substancją światłoczułą. Zlokalizowane są przeważnie w miejscach odsłoniętych, choć czasem również osłoniętych. Mają obraz wyprysku, czyli swędzących zmian rumieniowo-złuszczających.
Reakcje skórne na substancje fototoksyczne i fotoalergiczne nie zawsze daje się rozróżnić, ponieważ czasem oba odczyny mogą być wywołane przez tę samą substancję. Z tego powodu wprowadzono dla nich szerszą nazwę ? substancje fotouczulające.
Prawie każdy lek może zwiększyć wrażliwość na światło słoneczne i spowodować zmiany skórne, a jedynym skutecznym postępowaniem jest odstawienie czynnika wywołującego. Do farmaceutyków, które stosunkowo często uczulają, należą: leki niesterydowe przeciwzapalne, sulfonamidy, tetracykliny, tiazydy, leki przeciwdepresyjne czy furosemid. Stosunkowo często spotykanym odczynem fitotoksycznym jest tzw. berloque dermatitis, związany ze stosowanie kosmetyków, takich jak perfumy, wody toaletowe, płyny po goleniu, w których znajduje się olejek bergamotowy.
Czy wiesz, że?
1.Podczas ekspozycji na światło słoneczne jesteśmy poddawani działaniu całego zakresu promieniowania docierającego do Ziemi (długość fal 40?400 nm).
2.Większość szkodliwych efektów działania światła słonecznego na skórę jest spowodowana przez promieniowanie UVA (długości fali 320?400 nm) i UVB (280?320 nm).
3.UVA odgrywa podstawową rolę w fotostarzeniu skóry i powstawaniu jej nowotworów, ale powoduje też oparzenie słoneczne i opalenie skóry. Sztuczne źródła światła, np. solaria, wytwarzają UVA.
4.Podczas naturalnej ekspozycji na słońce jesteśmy poddawani głównie działaniu UVB, które jest odpowiedzialne przede wszystkim za opaleniznę i oparzenie słoneczne, ale również powoduje starzenie się skóry i rozwój nowotworów.
5.Promieniowanie UVB nie przechodzi przez szyby, ale przenika przez wodę, dlatego istnieje możliwość oparzenia słonecznego podczas kąpieli.
6.Przebywanie na wysokościach ma duży wpływ na prawdopodobieństwo oparzenia słonecznego, gdyż zwiększa się wtedy ekspozycja na UVB.
7.Jedynym korzystnym działaniem promieniowania UVB na skórę jest udział w syntezie witaminy D3. Do jej produkcji w ilości, która zaspokaja podstawowe potrzeby, wystarcza ilość promieniowania docierająca w pochmurny dzień do odsłoniętych części skóry osoby ubranej, tak więc opalanie nie ma znaczenia dla prawidłowego metabolizmu witaminy D3.
Fototypy skóry
W dermatologii istnieje klasyfikacja typów skóry w zależności od reakcji na promienie słoneczne. Na tej podstawie można w przybliżeniu przewidzieć, jak skóra danej osoby będzie reagowała na słońce.
Wyróżnia się sześć typów skóry określających genetycznie uwarunkowaną odporność na uszkodzenie słońcem, a więc skłonność do pojawienia się rumienia i oparzenia po ekspozycji na UV.
| Typy skóry Reakcja na UV |
| I Zawsze oparzenie Nigdy opalenizna
II Często oparzenie Czasami opalenizna III Czasami oparzenie Często opalenizna IV Rzadko oparzenie Zawsze opalenizna V Nigdy oparzenie Stała umiarkowana pigmentacja VI Nigdy oparzenie Stała, silna pigmentacja |
W Polsce mamy do czynienia przede wszystkim z fototypami I?III, a więc z osobami skłonnymi do oparzeń słonecznych.
Konsekwencje ekspozycji na UV i oparzeń słonecznych:
1.Oparzenia słoneczne powodują występowanie na skórze przebarwień, takich jak: piegi plamy posłoneczne oraz znamiona barwnikowe.
2.Oparzenie skóry w dzieciństwie powoduje zwiększone ryzyko zachorowania na czerniaka w przyszłości.
3.Oparzenia słoneczne w wieku dorosłym (krótkie i intensywne opalanie podczas urlopów, tak typowe dla naszych czasów) również zwiększają ryzyko zachorowania na czerniaka skóry.
4.Przewlekła ekspozycja na UV powoduje fotostarzenie się skóry oraz powstawanie zmian przednowotworowych oraz nowotworów skóry, takich jak: rak podstawnokomórkowy i kolczystokomórkowy.
Leczenie oparzeń słonecznych
Oparzenie niewielkiego stopnia może być leczone w warunkach domowych i polega ono na stosowaniu zimnych okładów, letnich kąpieli i leków przeciwbólowych. W aptekach dostępne są bez recepty preparaty łagodzące objawy lekkiego oparzenia, które nawilżają skórę, działają chłodząco i kojąco. Zawierają różne substancje aktywne, często panthenol.
Bardziej nasilone oparzenie słoneczne powinno być leczone przez lekarza dermatologa. Stosuje się wtedy preparaty miejscowe zawierające kortykosterydy łagodzące ból, świąd i rumień. Leczenie osób oparzonych polega przede wszystkim na łagodzeniu bólu i swędzenia oraz podawaniu leków przeciwbólowych i przeciwhistaminowych (przeciwalergicznych). Należy pić duże ilości płynów.
Ochrona przeciwsłoneczna
Ponieważ skutki nadmiernej ekspozycji na słońce są bardzo poważne i w wielu przypadkach trudne do wyleczenia bardzo ważna jest profilaktyka. Ochrona powinna polegać przede wszystkim na unikaniu ekspozycji na promienie UV, zwłaszcza w czasie najbardziej intensywnego promieniowania, tj. w godzinach 10.00?15.00.
Ważnym elementem ochrony przed słońcem jest ubranie. Warto wiedzieć, że może mieć ono różną zdolność blokowania promieni UV. Tkaniny gęsto tkane, suche i ciemne są pod tym względem bardziej efektywne niż te o luźnym splocie, wilgotne i białe.
Należy również stosować kosmetyki z filtrami ochronnymi, zarówno przed promieniowaniem UVA, jak i UVB, wodoodporne i fotostabilne. Każdy powinien dobierać takie preparaty indywidualnie w zależności od swojego fototypu i od warunków pogodowych. Specyfiki te powinny być używane kilka lub kilkanaście razy w ciągu dnia, szczególnie po kąpieli czy wycieraniu ręcznikiem.
Dorota Prandecka
Dermatolog
www.lasermed.pl
